Διακόσια χρόνια μετά την Επανάσταση, ο Πέτρος Μαυρομιχάλης, ο οικείος μας Πετρόμπεης, παραμένει, αν όχι ένα σημείο αμφιλεγόμενο, πάντως ένα πρόσωπο του Αγώνα ευρύτερα γνωστό όχι για τη μεγάλη συμβολή του στα επαναστατικά χρόνια αλλά για την εμπλοκή της οικογένειάς του στη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια. Στις 9 Οκτωβρίου 1831, ο Γεώργιος και ο Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης, γιος και αδερφός, αντίστοιχα, του ηγέτη των Μανιατών, πυροβόλησαν και μαχαίρωσαν θανάσιμα τον Κυβερνήτη στο Ναύπλιο, έξω από τον ναό του Αγίου Σπυρίδωνος. Στη βαθύτατα διχασμένη Ελλάδα, που δεν είχε βρει ακόμα έναν στέρεο βηματισμό, άλλοι θρηνούσαν κι άλλοι πανηγύριζαν.
Γνώριζε άραγε ο Πετρόμπεης τι σχεδίαζαν οι άμεσοι συγγενείς του; Οι ιστοριογραφικές υποθέσεις ποικίλλουν, όπως ποικίλλουν και για την ενδεχόμενη εμπλοκή της Γαλλίας και της Αγγλίας στον φόνο. Διαθέτουμε ωστόσο μιαν απάντηση του ίδιου του Πέτρου: «Τι μέτρον ήθελον λάβει αν ο υιός μου και ο αδελφός μου εξεμυστηρεύοντο εις εμέ την συνωμοσίαν των; Ήθελον ακούσει την φωνήν της εκδικήσεως και του αυστηρού πατριωτισμού; Ή το γήρας αυτό και η θρησκεία ήθελον με καταφέρει να λησμονήσω τον Άρχοντα διά να ελεήσω τον άνδρα; Ιδού εξέτασις βασανική δι’ εμέ».
Η απάντηση αυτή πρέπει να συνεκτιμηθεί με τη μεγάλη σημασία που της αξίζει, επειδή δόθηκε σε χρόνο ιστορικά και συναισθηματικά ουδέτερο: γράφτηκε τον Δεκέμβριο του 1842, όταν η υπόληψη της μαυρομιχαλαίικης οικογένειας είχε αποκατασταθεί, και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Νέα ημέρα της Τεργέστης στις 25 Μαρτίου 1843.
Ο Πετρόμπεης αρνείται κατηγορηματικά ότι γνώριζε. Η απάντησή του πρέπει να θεωρηθεί ειλικρινής και τίμια, διότι ακόμα και τότε, πέντε χρόνια πριν από τον θάνατό του, δεν συμπληρώνει την άρνησή του αυτή με μια δεύτερη απάντηση που θα βόλευε τη συνείδησή του και θα ενίσχυε το κύρος του. Δεν λέει δηλαδή ότι θα απέτρεπε τους συγγενείς του από το φονικό εγχείρημά τους. Αντίθετα, εκτίθεται εκουσίως στην κριτική, λέγοντας ότι, μια δεκαετία μετά, εξακολουθεί να βασανίζεται από το ερώτημα τι θα έπραττε, αν όντως γνώριζε.
Το θέατρο (και η λογοτεχνία γενικότερα) είναι τέχνη της απορίας και των ερωτημάτων, όχι των τελεσίδικων απαντήσεων, και μάλιστα σε ζητήματα για τα οποία η ιστοριογραφία δεν συμφωνεί στις προσεγγίσεις και τα συμπεράσματά της. Είναι τέχνη μέχρις ενός σημείου αρχαιολογική: δοκιμάζει να αναδείξει τις στρώσεις των συναισθημάτων και των σκέψεων των ηρώων της, αποφεύγει όμως να προσφέρει έτοιμη τη μία και μόνη ερμηνεία τους.
Στον «Πετρόμπεη» που συνέγραψε ο Παντελής Μπουκάλας και σκηνοθετεί ο Φώτης Μακρής, ο λόγος, οπωσδήποτε μυθοπλαστικός, θεμελιωμένος εντούτοις στα ιστορικά ντοκουμέντα, τα δημοτικά τραγούδια και τις ιστοριογραφικές αναψηλαφήσεις, είναι φαινομενικά διπλός, αλλά κατά βάθος πολλαπλός.
Είναι διπλός, αφού ο μονόλογος του Πετρόμπεη διαπλέκεται με τον μονόλογο του Απόστολου Μαυρογένη. Ο Μαυρογένης, ο ιταλοσπουδαγμένος αγωνιστής του 1821, γόνος της μεγάλης κυκλαδίτικης οικογένειας, υπήρξε γνώριμος των Μαυρομιχαλαίων, διορίστηκε δε από τον Καποδίστρια πρώτος στρατιωτικός γιατρός της ελεύθερης Ελλάδας. Είναι λοιπόν ένας αυτόπτης και αυτήκοος μάρτυς των επαναστατικών και μετεπαναστατικών χρόνων, ο οποίος στις αρχές του 20ού αιώνα αποκαλούνταν «παππούς όλων των Ελλήνων», λόγω της εξαιρετικά σπάνιας μακροβιότητάς του (Πάρος, 1792 - Αθήνα 1906). Ορισμένες απόψεις του, αλλά και πτυχές του βίου του, τις γνωρίζουμε από συνέντευξή του στον Ζαχαρία Παπαντωνίου, που τον τιμούσε και το σεβόταν, η οποία δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Σκριπ, στις 17 Ιανουαρίου 1904.
Η μυθοπλασία αναδεικνύει τον Απόστολο Μαυρογένη ως επί μακρόν συνομιλητή του Πετρόμπεη και παραλήπτη των ενθυμημάτων του, αλλά και ως φανατικό συλλογέα και αναγνώστη ιστοριογραφημάτων (ελληνικών και ξένων) και απομνημονευμάτων που αφορούν το 1821. Παραγράφους από τα βιβλία αυτά ανακαλεί στη μνήμη του ο Μαυρογένης, και έτσι ο θεατρικός λόγος αποκτά την πολλαπλότητά του.
Ο «Πετρόμπεης» δεν αποτελεί διάβημα ούτε απομυθοποίησης ούτε αποκατάστασης. Είναι η αναψηλάφηση ενός απίστευτου θαύματος, της Επανάστασης, και της βαθιά τραυματικής συνέχειάς της. Η εθνική μας αυτογνωσία είναι ένα αέναο ζητούμενο
Η παράσταση επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού.